Kobiety w nauce – pani czy pan profesor?
Z ostatnich raportów Ośrodka Przetwarzania Informacji (OPI) wynika, że w Polsce zatrudnionych było 94,6 tys. nauczycieli akademickich. Udział kobiet w tej grupie wyniósł 48,4%, co przekłada się na 45,8 tys. etatów.
Występują jednak znaczące różnice pomiędzy dziedzinami nauki i samymi kierunkami. Dysproporcje w udziałach kobiet i mężczyzn są zauważalne również biorąc pod uwagę cechy uczelni (np. uczelnie publiczne i niepubliczne) oraz cechy nauczycieli akademickich (np. stopień lub tytuł naukowy i stanowisko).
Udział kobiet maleje wraz z kolejnymi tytułami naukowymi
Udział kobiet maleje wraz z kolejnymi stanowiskami oraz stopniami i tytułami naukowymi. Zróżnicowanie płci wśród wykładowców wpływa korzystnie na innowacyjność i jakość badań, dzięki różnorodnym podejściom i metodologiom. Tematyka ta jest niezwykle istotna dla rozwoju nauki, dlatego OPI na zlecenie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) przygotował nową sekcję – Kobiety w nauce na portalu RAD-on.
Zawiera ona interaktywne raporty, które umożliwiają wyszukiwanie informacji dostosowanych do indywidualnych potrzeb użytkownika.
– Tematyka obecności kobiet wśród kadry akademickiej na różnych poziomach jest niezwykle istotna i promowana przez Unię Europejską, a w Polsce przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego – mówi dr hab. inż. Jarosław Protasiewicz, dyrektor Ośrodka Przetwarzania Informacji. – Resort nauki dostrzega potrzebę zbierania i udostępniania danych o udziale kobiet w sferze badań i rozwoju. Dzięki temu m.in. na portalu RAD-on każdy może śledzić postępy w równouprawnieniu płci, lepiej rozumieć skalę problemu, a także identyfikować obszary, w których konieczne są działania naprawcze – mówi Protasiewicz.
– Doceniając wagę tematyki, na zlecenie MNiSW, postanowiliśmy dodać nową sekcję na portalu RAD- on, która w całości poświęcona jest kobietom w nauce. Znajdują się w niej ostatnie raporty OPI, które dotyczą kobiet zatrudnionych jako nauczycielki akademickie na uczelniach w Polsce. Dane w nich zawarte pokazują, jak przedstawia się ścieżka karier kobiet oraz dają odpowiedź na pytanie, czy nauczycielki akademickie napotykają na szklany sufit – dodaje dyrektor OPI.
Tytuł profesora ma płeć męską?
Uczelnie, które promują równowagę płci, mogą lepiej odzwierciedlać strukturę społeczeństwa i inspirować wszystkie grupy studentów. Udział kobiet maleje wraz z kolejnymi stanowiskami oraz stopniami i tytułami naukowymi.
Udział kobiet ze stopniem doktora w 2022 roku przekraczał 50%
– Pomimo tego, że udział kobiet wśród osób ze stopniem doktora w 2022 roku przekraczał 50%, to wśród profesorów kobiety stanowiły już tylko 28%. Jest to zjawisko charakterystyczne dla polskiej nauki, które obserwujemy już od wielu lat – mówi dr Aldona Tomczyńska, adiunktka i liderka Zespołu Data Science w OPI.
– Należy jednak wziąć pod uwagę, że mniejsza reprezentacja kobiet wśród profesorów jest związana z ich mniejszym udziałem w starszych grupach wiekowych nauczycieli akademickich. Ponieważ wiek jest skorelowany ze stopniem naukowym, być może zachodzące zmiany pokoleniowe zwiększą w przyszłości równowagę płci na wyższych szczeblach kariery naukowej – dodaje doktor Tomczyńska.
Zjawisko przewagi liczebnej mężczyzn wśród nauczycieli akademickich z tytułem profesora potwierdza indeks szklanego sufitu (Glass Ceiling Index, GCI).
Na większości polskich uczelni widoczne jest zjawisko tzw. szklanego sufitu. GCI w 2022 r. w przypadku większości uczelni mieścił się w przedziale między 1 a 3. W podziale na obszary nauki, obszar STEM (science, technology, engineering, mathematics) cechuje się najwyższym GCI (1,83). Oznacza to prawie dwa razy mniejsze szanse kobiet w porównaniu z mężczyznami na osiągnięcie najwyższego tytułu naukowego. Natomiast w przypadku nauk z obszaru SSH (social sciences and humanities) dany indeks wynosi 1,69.
Mało inżynierek na uczelniach
– Zauważalne są znaczne różnice w udziale kobiet wśród nauczycieli akademickich pomiędzy obszarami. Najniższym udziałem kobiet wśród kadry akademickiej (33%) charakteryzuje się obszar STEM. Natomiast w obszarze SSH udział kobiet jest znacznie większy, wynosi on 50% – mówi dr Anna Knapińska, adiunktka w Laboratorium Baz Danych i Systemów Analityki Biznesowej OPI.
– Chociaż kobiety stanowią większość w niektórych dziedzinach nauki wśród kadry akademickiej, warto zauważyć, że nierównowaga płciowa jest tam mniejsza niż w dziedzinach zdominowanych przez mężczyzn. Mężczyźni stanowią ponad 40% w naukach medycznych, podczas gdy kobiety stanowią jedynie około 27% w inżynierii i technologii – dodaje doktor Knapińska.
Z pewnością warto intensyfikować działania mające na celu zwiększenie liczby kobiet wykładających na kierunkach inżynierskich. Większa obecność kobiet na tych kierunkach może inspirować i motywować studentki do podejmowania studiów i kariery w dziedzinach STEM, przełamując tradycyjne bariery i zwalczając stereotypy płciowe.
Szczegółowe informacje o kobietach w nauce znajdują się na portalu RAD-on: https://radon.nauka.gov.pl/raporty
Portal RAD-on – Raporty, Analizy, Dane
RAD-on jest częścią Zintegrowanej Sieci Informacji o Nauce i Szkolnictwie Wyższym POL-on, największego pod względem zakresu zbieranych danych systemu publicznego w Polsce, który pomaga resortowi nauki i innym agendom państwowym kształtować politykę naukową. RAD-on to źródło raportów, analiz i danych o szkolnictwie wyższym i nauce w Polsce, pochodzących wyłącznie z zaufanych źródeł.
Portal RAD-on opracowali i stale rozwijają eksperci z Ośrodka Przetwarzania Informacji na zlecenie Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego i Nauki. Portal jest systematycznie aktualizowany, aby prezentować możliwie najnowsze dane. Platforma OPI oferuje kompleksowe rozwiązania informatyczne, przez co dostęp do danych jest prostszy i szybszy. Dane dostępne w portalu RAD-on można filtrować na wiele sposobów, dzięki czemu dostosowane są one do indywidualnych potrzeb konkretnej osoby. Warto dodać, że narzędzie OPI umożliwia bezpłatne pobranie i wykorzystywanie zasobów w aplikacjach, bazach danych, programach i usługach informatycznych. Portal posiada REST API, co umożliwia otwarty dostęp do danych.
Ośrodek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy (OPI PIB)
Interdyscyplinarny instytut naukowy i lider w tworzeniu oprogramowania systemów informatycznych dla polskiej nauki i szkolnictwa wyższego. Posiada wiedzę o prawie każdym polskim naukowcu, jego projektach czy aparaturze badawczej. Gromadzi, analizuje i tworzy informacje o sektorze badań i rozwoju, wpływając tym samym na kształt polskiej polityki naukowej. OPI PIB tworzy inteligentne systemy informatyczne dla sektora publicznego oraz wykorzystywane w celach komercyjnych.
Główne obszary badań prowadzonych w instytucie to: algorytmy uczenia maszynowego, algorytmy przetwarzania języka naturalnego, analiza sentymentu, sieci neuronowe, odkrywanie wiedzy z danych tekstowych, interakcja człowiek-komputer (HCI), systemy komputerowego wspomagania decyzji, sztuczna inteligencja.
W działalności badawczej OPI PIB stawia na interdyscyplinarność. Instytut prowadzi badania z wielu dziedzin. Poza ekspertami od technologii informatycznych w zespole OPI PIB pracują ekonomiści, socjologowie, prawnicy, statystycy i psychologowie. Konfrontacja różnych podejść naukowych sprzyja dogłębnej analizie zagadnień badawczych i napędza innowacyjność.
