Nauka w Polsce 2024 – nowy raport
Raport „Nauka w Polsce 2024” to publikacja prezentująca aktualny stan polskiej nauki, osiągnięcia badawcze oraz wyzwania stojące przed środowiskiem nauki i szkolnictwa wyższego.
Jego celem jest dostarczenie rzetelnych informacji na temat rozwoju nauki w Polsce, w tym finansowania badań, innowacji oraz współpracy międzynarodowej. Jedną z głównych zalet raportu jest kompleksowa analiza danych, która pozwala na ocenę efektywności działań podejmowanych w systemie szkolnictwa wyższego i nauki (SWiN).
Publikacja ta stanowi cenne źródło wiedzy zarówno dla naukowców, jak i decydentów politycznych, wspierając proces podejmowania strategicznych decyzji. Dzięki raportowi możliwe jest również identyfikowanie obszarów wymagających wsparcia oraz monitorowanie postępów w realizacji założonych celów naukowych. Najnowsza edycja raportu Ośrodka Przetwarzania Informacji – Państwowego Instytutu Badawczego (OPI PIB) dostępna jest bezpłatnie na portalu RAD-on.
Raport dostępny jest bezpłatnie na portalu RAD-on: https://radon.nauka.gov.pl/analizy/nauka-w-Polsce-2024
Ważnym zasobem każdego państwa, dążącego do podniesienia swojego poziomu rozwoju cywilizacyjnego oraz znaczenia na arenie międzynarodowej, jest zaplecze naukowe. Wiedza oraz innowacyjne rozwiązania będące wynikiem prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej są kluczowymi elementami stymulującymi przedsiębiorczość, umożliwiającymi zwiększenie konkurencyjności oraz wpływającymi na poziom rozwoju gospodarki.
Najnowszy raport „Nauka w Polsce 2024”, który na zlecenie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) przygotowali eksperci i ekspertki z OPI PIB, przedstawia najważniejsze charakterystyki sfery nauki w Polsce do 2023 roku (tam, gdzie to było możliwe, zaprezentowano również dane z 2024 roku).
Zestawiono je także z danymi z poprzednich lat oraz z informacjami z innych państw. Wszystko to pozwala umiejscowić zmiany zachodzące w Polsce na tle szerszych tendencji pojawiających się w omawianej sferze w Europie i na świecie. Serdecznie zapraszam wszystkich do lektury publikacji. Nowa edycja raportu „Nauka w Polsce” jest szczególnie interesująca dla wszystkich osób pracujących w systemie szkolnictwa wyższego i nauki.
Publikacja dostępna jest bezpłatnie na portalu RAD-on
Jak wygląda system szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce?
System szkolnictwa wyższego i nauki odgrywa kluczową rolę w rozwoju Polski, ponieważ dostarcza wysoko wykwalifikowanych specjalistów, którzy napędzają innowacje i wzrost gospodarczy. Dzięki badaniom naukowym powstają nowoczesne technologie oraz innowacyjne rozwiązania, które zwiększają konkurencyjność polskiej gospodarki na arenie międzynarodowej. System ten jest strategiczny i należy go stale monitorować, aby sprawnie reagować na zachodzące zmiany. W tym celu eksperci i ekspertki OPI PIB przygotowują coroczny raport, który stanowi cenne źródło wiedzy dla całego systemu.
– Sfera nauki w Polsce to rozbudowany system. Badania naukowe mogą być prowadzone w szkołach wyższych, instytutach Polskiej Akademii Nauk, instytutach należących do Sieci Badawczej Łukasiewicz, instytutach badawczych oraz innych instytucjach. Zgodnie z danymi pochodzącymi z systemu POL-on, w 2023 roku w Polsce działało 346 podmiotów systemu SWiN – mówi dr hab. inż. Jarosław Protasiewicz, dyrektor Ośrodka Przetwarzania Informacji – Państwowego Instytutu Badawczego.
– W danym roku mieliśmy 135 uczelni akademickich (103 publiczne i 32 niepubliczne), 70 instytutów badawczych, 69 instytutów PAN, 22 instytuty Sieci Badawczej Łukasiewicz oraz 50 innych instytucji (m.in. Polska Akademia Umiejętności, centra badawcze, instytucje kultury, fundacje, szpitale) – dodaje szef OPI PIB.
42% podmiotów systemu SWiN znajduje się w woj. mazowieckim
Najwięcej podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce funkcjonowało w województwie mazowieckim – w 2023 roku swoją siedzibę miały tu 144 podmioty, co stanowiło 42% podmiotów systemu SWiN.
Skupione na tym obszarze były przede wszystkim instytuty badawcze (49 na 70 w całym kraju), instytuty PAN (37 na 69) i instytuty Sieci Badawczej Łukasiewicz (11 na 22). Drugie pod względem liczby podmiotów było województwo małopolskie (34 podmioty, w tym 11 instytutów PAN i 10 uczelni publicznych akademickich). Znaczącym potencjałem naukowym charakteryzowało się również województwo śląskie (32 podmioty) oraz wielkopolskie (27 podmiotów). Najmniej podmiotów systemu SWiN funkcjonowało na terenach województwa lubuskiego (2), opolskiego (3) i świętokrzyskiego (3).
67% pracowników podmiotów systemu SWiN stanowią badacze
W 2023 roku badacze stanowili 67% pracowników zatrudnionych w rozumieniu prawa pracy w podmiotach systemu SWiN. Największe nasycenie badaczami odnotowano w instytutach PAN oraz uczelniach publicznych o profilu akademickim, w których stanowili 70–71% pracowników. Nieco ponad połowa pracowników uczelni akademickich niepublicznych złożyła oświadczenie o zaliczeniu do liczby N, prowadząc działalność naukową w reprezentowanej dyscyplinie naukowej bądź artystycznej. W pozostałych podmiotach systemu szkolnictwa wyższego i nauki, badacze stanowili mniej niż połowę zatrudnionych – najmniejszy ich odsetek charakteryzował instytuty Sieci Badawczej Łukasiewicz, w których 40% pracowników zatrudnionych było w grupie stanowisk „Pion Badawczy” lub „Pracownik naukowy” i złożyło oświadczenie o reprezentowanej dyscyplinie naukowej bądź artystycznej.
Według danych z systemu POL-on, na koniec 2023 roku w podmiotach systemu SWiN zatrudnionych było 72 061 badaczy w przeliczeniu na ekwiwalenty pełnego czasu pracy. Zdecydowana większość z nich (82% etatów) pracowała na uczelniach publicznych o profilu akademickim, prawie 7% w instytutach PAN, a po niecałe 5% w instytutach badawczych oraz uczelniach niepublicznych o profilu akademickim. Pozostałe 2% badaczy zlokalizowanych było w instytutach Sieci Badawczej Łukasiewicz oraz w instytucjach z grupy „pozostałe podmioty”.
W przeliczeniu na ekwiwalenty pełnego czasu pracy, w 2023 roku najwięcej badaczy prowadziło działalność badawczą w dyscyplinach z dziedziny nauk inżynieryjno-technicznych i dziedziny nauk społecznych (po 22%), dziedziny nauk ścisłych i przyrodniczych (17%) oraz dziedziny nauk medycznych i nauk o zdrowiu (16%).
46% badaczy stanowią kobiety
– Z raportu OPI PIB wynika, że w 2023 roku kobiety stanowiły 46% badaczy zatrudnionych w podmiotach systemu szkolnictwa wyższego i nauki. Liczba ta nie zmieniła się w porównaniu z 2022 rokiem. Największy ich udział odnotowano w dyscyplinach z dziedziny nauk medycznych i nauk o zdrowiu oraz dziedziny nauk rolniczych, w których kobiety stanowiły po 58% badaczy. Ponadto, w dyscyplinach z dziedziny nauk społecznych i dziedziny nauk humanistycznych kobiety stanowiły nieco ponad połowę zatrudnionych – mówi dr Marzena Feldy, kierowniczka Laboratorium Analiz Statystycznych w OPI PIB. – Natomiast największa dysproporcja płci charakteryzowała dyscypliny z dziedziny nauk inżynieryjno-technicznych, których przedstawicielami było 71% mężczyzn – dodaje doktor M. Feldy.
Im wyższy poziom wykształcenia, tym niższy odsetek kobiet wśród badaczy. Najbardziej wyrównane proporcje płci odnotowano w grupie osób z tytułem zawodowym magistra lub równorzędnym. Kobiety stanowiły większość jedynie wśród badaczy ze stopniem doktora. W przypadku kolejnych etapów kariery naukowej dysproporcje płci stawały się coraz bardziej widoczne – wśród doktorów habilitowanych udział kobiet wyniósł 44%, a wśród profesorów 30%.
Badacze z innych państw coraz częściej wybierają Polskę
– Według danych z systemu POL-on, w latach 2019–2023 liczba badaczy-obcokrajowców zatrudnionych w polskich podmiotach systemu szkolnictwa wyższego i nauki wzrosła z niemal 1,5 tys. do około 2,4 tys. W tym okresie ich udział w łącznej liczbie badaczy w podmiotach systemu SWiN zwiększył się z 2% w 2019 roku do 3,3% w 2023 roku – mówi Bartosz Pawlik, analityk danych w Laboratorium Analiz Statystycznych w OPI PIB. – W 2023 roku 66% badaczy-obcokrajowców posiadało obywatelstwo państw europejskich, a 33% – państw Unii Europejskiej. Największy odsetek wśród obcokrajowców stanowili badacze z Ukrainy (22%) – dodaje B. Pawlik.
Z raportu OPI PIB wynika, że w 2023 roku co piąty badacz-obcokrajowiec legitymował się ukraińskim obywatelstwem, a co dziesiąty – indyjskim. Dwie trzecie obcokrajowców zatrudnionych była na uczelniach publicznych, a 37% – w podmiotach systemu SWiN z województwa mazowieckiego. Znaczny odsetek zagranicznych badaczy stanowili mężczyźni (69%), osoby ze stopniem naukowym lub stopniem w zakresie sztuki (66%) oraz przedstawiciele dyscyplin z dziedziny nauk ścisłych i przyrodniczych (43%). Co dziesiąty obcokrajowiec prowadzący działalność naukową zatrudniony był na Uniwersytecie Warszawskim.
Rośnie liczba patentów w Polsce
W raporcie OPI PIB znajduje się także rozdział dotyczący patentów. W latach 2019–2023 Urząd Patentowy RP (UP RP) udzielił podmiotom krajowym łącznie 12 628 patentów.
W 2023 zanotowano wzrost liczby zgłoszeń wynalazków (o 22% w stosunku do poprzedniego roku), przełamujący spadkowy trend obserwowany w dwóch poprzednich latach. Liczba udzielonych patentów podlegała fluktuacjom w latach 2019–2022, ale w 2023 roku utrzymała się na podobnym poziomie co w roku poprzednim. Podobnie jak w przypadku liczby zgłoszeń wynalazków, w 2023 zanotowano wzrost liczby zgłoszeń wzorów użytkowych (o 10% w stosunku do poprzedniego roku), przełamujący trend spadkowy obserwowany w latach 2019–2022.
W 2023 roku najwięcej patentów w Polsce uzyskały uczelnie (1 015) oraz podmioty gospodarcze (801). Osoby fizyczne opatentowały 155 wynalazków, instytuty badawcze – 183, a instytuty PAN – 54. W tym samym roku najwięcej praw ochronnych na wzory użytkowe przyznano podmiotom gospodarczym (214). Drugie miejsce pod tym względem zajęły zaś uczelnie (80). Z kolei osoby fizyczne uzyskały 56 praw ochronnych na wzory użytkowe, instytuty badawcze – 13, a instytuty PAN – 2.
Najwięcej patentów i praw ochronnych (łącznie) w 2023 roku przyznano podmiotom w województwach: mazowieckim (16%), śląskim (15%) oraz małopolskim (10%).
Do podmiotów z największą liczbą udzielonych patentów i praw ochronnych należały: Politechnika Lubelska (135), Politechnika Śląska (87), a także Politechnika Łódzka (72) i Politechnika Poznańska (71).
Raport „Nauka w Polsce 2024” sfinansowano ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Opracował go zespół ekspertów i ekspertek OPI PIB w składzie: Bartosz Pawlik, Dorota Walkiewicz, dr Marzena Feldy, Marta Czarnocka-Cieciura, Agata Roguz oraz Oliwia Iwańska.
Raport dostępny jest bezpłatnie na portalu RAD-on: https://radon.nauka.gov.pl/analizy/nauka-w-Polsce-2024
Przez badaczy rozumie się pracowników podmiotów systemu SWiN prowadzących działalność naukową w określonej dyscyplinie naukowej lub artystycznej, którzy złożyli oświadczenie upoważniające dany podmiot do zaliczenia pracownika do liczby pracowników prowadzących działalność naukową, tzw. liczby N. W przypadku pracowników zatrudnionych w instytutach Sieci Badawczej Łukasiewicz, badacze to osoby które złożyły oświadczenie o reprezentowanej dyscyplinie i należały do określonej grupy stanowisk – „Pion Badawczy” lub „Pracownik naukowy”.
Raport z ubiegłego roku znajdziesz poniżej:
