Jonas T. Bengtsson – Submarino
przeł. Iwona Zimnicka
Czarne 2011
Ocena 4/5
W powieści Jonasa Bengtssona śledzimy losy dwojga młodych mężczyzn, którzy swoje życie przegrali już na samym początku. Czytelnik zostaje wepchnięty do świata, w którym wygranym jest najsilniejszy, a wszystko, co przydarza się jego bohaterom, wydaje się pozbawionym sensu okrucieństwem losu.
Okaleczeni emocjonalnie protagoniści dają się ponieść nurtowi życia, nawet nie próbując z nim walczyć. W tej pozbawionej nadziei rzeczywistości można mówić jedynie językiem przemocy lub milczeć, szukając zapomnienia w nałogu. Te dwie postawy reprezentuje dwoje przyrodnich braci – Nick, przepełniony złością w stosunku do całego świata i samego siebie oraz jego starszy brat, narkoman, którego imienia nigdy nie poznajemy.
Nick, były penitariusz, całe dnie spędza na siłowni, a wieczory konsekwentnie zapijając się w maleńkim pokoiku pensjonatu dla osób, które zostały wyrzucone na margines społeczeństwa lub znalazły się na nim z własnej woli. W klaustrofobicznej przestrzeni wypełnionej alkoholem i mechanicznym seksem z Sofii, mieszkanką sąsiedniego pokoju, stopniowo poznajemy jego przeszłość.
W drugiej części powieści, głos zostaje przekazany jego bratu, który opowiada nam własną, nie mniej tragiczną historię.
Temat przewodni książki nie jest może oryginalny – poczucie bezsensu i wyalienowania jest jednym z najbardziej eksploatowanych we współczesnej literaturze, jednak w Submarino został on potraktowany z wyjątkowo brutalnym realizmem osiągniętym przez szczegółowe opisy i brak stronniczości ze strony narratora, który ani nie usprawiedliwia, ani nie osądza swoich bohaterów.
Autor kreuje przestrzeń, wypełnioną ludźmi, którzy albo nie potrafią wziąć na siebie odpowiedzialności za własne życie, albo sobie z nią nie radzą. Jest to świat, którym rządzą przemoc i chaos, i chociaż każdy pisarz ma prawo do snucia najbardziej pesymistycznych wizji to w pewnym sensie jest to świat jednowymiarowy. Do przedstawionej rzeczywistości nie istnieje żadna wyraźna opozycja a bohaterom nie są dane żadne alternatywy, spośród których mogli by wybierać. Nick przez całą powieść pozostaje więźniem – więźniem poczucia beznadziei. O ile ciekawsze byłoby skonfrontowanie go ze światem wyborów, o ileż bardziej poszerzyłoby to charakterologicznie jego postać. Ostateczny, tragiczny krok jego uzależnionego od heroiny brata wydaje się za to mało prawdopodobny w konfrontacji z bezgraniczną miłością, jaką darzy swojego synka. Momentami można odnieść wrażenie, że narrator czerpie osobliwą satysfakcję z coraz dotkliwszego gnębienia swoich bohaterów. Mimo to, obserwując zamknięte koło przemocy i cierpienia, czytelnik nie jest w stanie uciec przed pytaniem o sens i cel własnego istnienia.
