Fryzjer Einsteina – skąd się biorą pytania i czy są na nie odpowiedzi?

Podobno kobieta to same znaki zapytania. Ale pytania to domena nie tylko kobiet. Każdy z nas zadaje sobie mnóstwo pytań. Czasem banalnych, które zadajemy sobie chociażby dla rozrywki. I czasem niepoważne, małe pytanie, może mieć całkiem poważną, naukową odpowiedź.

Są pytania popularne, takie jak co było pierwsze: kura czy jajko. Mogą się one stać przyczyną dociekań lub okazją do poszerzenia swojej wiedzy. Bo kogo z nas choć raz nie zastanawiało, dlaczego niebo jest niebieskie albo dlaczego okna w samolotach są takie małe. Ciekawym zjawiskiem naszych czasów jest mnogość tego rodzaju pytań. Dlaczego tak nie było kiedyś? A może jednak było…?

Boski klej

Już od wieków człowiek miał w sobie potrzebę wyjaśniania świata. W starożytności wielu odpowiedzi dostarczały mity.

Na przykład wszystkim znany mit o Demeter i Korze miał wyjaśniać zjawisko pór roku. Począwszy od średniowiecza, aż na oświeceniu skończywszy odpowiedzią na wszystkie pytania dla przeciętnego chłopa, mieszczanina, kleru był Bóg.

Poczucie wyższej instancji niejako zwalniało ówczesnych od głębszego dociekania, a ten, który dociekał, posądzany bywał o herezje. Wszystko zmieniło się w chwili, gdy nauki poczęły się specjalizować, a społeczeństwo laicyzować. Okazywało się, że jedynie słuszna boska wola nie jest wystarczającą odpowiedzią. Dziś przecież nikt raczej nie myśli o tym, że to Bóg sprawia, że klej super glue nie przykleja się wewnątrz tubki.

Spadając w windzie

Innym czynnikiem wpływającym na popularność małych pytań jest rozwój naszego życia. Prócz powstania wielu wynalazków, które mogą rodzić pytania (choćby wspomniany klej czy samolot), współczesny człowiek staje się specjalistą w wąskiej dziedzinie, np. w socjologii, lingwistyce lub nanotechnologii, kosztem wiedzy ogólnej. A przecież na większość pytań odpowiedzi może dostarczyć podstawowa wiedza, np. na pytanie o to, czy stanie nam się coś złego, jeśli, spadając w windzie, podskoczymy w chwili zderzenia z ziemią.

Tu kłania się wiedza z fizyki – aby nic nam się nie stało, musielibyśmy skoczyć z niedostępną człowiekowi prędkością, co najmniej równą prędkości spadania windy (aby zrównoważyć siły, jakie będą na nas wtedy działały).

Stopy pingwina

O skali zjawiska małych pytań w Polsce świadczą takie portale, jak Pytamy.pl czy Nonsensopedia. Na świecie powstało również kilka książek o tej tematyce, np. Dlaczego pingwinom nie zamarzają stopy? M. O’Hare’ego, która była następstwem zalewu małych pytań czytelników w listach do międzynarodowego pisma naukowego New Scientist.

Inną pozycją, dostępną polskim czytelnikom jest książka Roberta L. Wolkego Co Einstein powiedział swojemu fryzjerowi, z której obok zostały zamieszczone niektóre pytania i odpowiedzi. Zarówno wyjaśnienia na portalach internetowych, jak i w wymienionych książkach na ogół są pisane przez pasjonatów w danej dziedzinie. Dlatego, jeśli i my mamy swoje małe pytanie, warto właśnie tam poszukać odpowiedzi. Może okaże się, że ktoś już wie, co było pierwsze…

Kilka pytań, kilka odpowiedzi:

Jeśli Ziemia się obraca, dlaczego jej atmosfera nie odlatuje w kosmos, tak jak koktajl wylatuje z niezamkniętego miksera?

Żeby powietrze mogło opuścić naszą planetę, musiałoby poruszać się z prędkością kosmiczną, co wymagałoby ogromnych wiatrów. Jak wiemy, na Ziemi nie wieją aż tak silne wiatry, w związku z czym cała atmosfera nie wylatuje w kosmos, ale pojedyncze cząsteczki wodoru i tlenu w górnych jej warstwach mogą się rozpędzić do tej prędkości i tym samym wylecieć w kosmos.

Dlaczego biała koszula świeci jaskrawo w świetle nadfioletowym?

Na ogół w środkach do prania są substancje wybielające, które wchłaniają promieniowanie ultrafioletowe i oddają je w postaci niebieskawego światła – stąd biała koszula wydaje nam się po praniu jeszcze bielsza. W świetle nadfioletowym (np. na dyskotece) efekt ten jest zwielokrotniony, stąd to światło.

Dlaczego w filmach koła dyliżansu lub samochodu kręcą się czasem do tyłu?

To zjawisko zawdzięczamy szybkości kamer, które w ciągu sekundy robią standardowo 24 zdjęcia. Nasze oko nie jest w stanie rozróżnić tylu obrazów, więc wychwytuje tylko niektóre z nich, dlatego nie widzimy pełnego ruchu koła. W efekcie nasz mózg próbuje skleić wrażenia i powstaje złudzenie obrotu do tyłu.

Dlaczego zegarki chodzą zgodnie z ruchem wskazówek zegara?

Zegarek mechaniczny wynaleziono na północnej półkuli Ziemi, gdzie Słońce (patrząc na południe) przebiega z lewej do prawej. Ten ruch odzwierciedlono na tarczy zegara słonecznego, a potem mechanicznego. W Australii wskazówki czasomierzy chodzą więc przeciwnie do ruchu Słońca.

Jak odróżnić dietetyczną colę od zwykłej bez patrzenia na etykiety i bez próbowania?

By odpowiedzieć na to pytanie, trzeba by się przyjrzeć składowi obu napojów. Zwykłą colę słodzi się cukrem lub słodzikiem kukurydzianym. Natomiast colę typu light aspartanem, sztucznym związkiem słodszym około 200 razy od cukru. W zwykłej Coca coli będzie więc 2-3% cukru, a w Coli Light kilka setnych procenta aspartanu. Dlatego ta druga będzie odczuwalnie lżejsza.

***

Od redakcji: Można również mieć swoje pytania do Boga i można je znaleźć.